เห็ดขอน

เห็ดขอน

เห็ดขอน
เห็ดขอน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Lentinus polychrous Lev. ทางภาคเหนือเรียก เห็ดลม ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเรียกว่า เห็ดบด เห็ดขอนดำ หรือ เห็ดกระด้าง ส่วนเห็ดขอนขาว(log white fungi) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Lentinus squarrosulus Mont.

ตามธรรมชาติเห็ดทั้ง 2 ชนิดมักพบขึ้นตามขอนไม้ที่ผุพัง หักโค่น และเป็นไม้เนื้อแข็งในป่าเขตร้อนชื้น เช่น ไม้เต็ง รัง เทียง ตะเคียน และไม้กระบาก และไม้มะม่วงแต่สีดอกเห็ดค่อนข้างดำ จึงเรียกแยกกันให้ชัดเจนว่าเห็ดขอนขาว และหรือ เห็ดขอนดำ ในภาคกลางพบขึ้นเองกับตอมะม่วงในฤดูฝน จึงเรียก เห็ดมะม่วง แต่เมื่อเข้าตลาดพ่อค้าเรียก เห็ดขอน เหมือนกันหมด แม้จะเป็นเห็ดในสกุลของเห็ดหอมตามการจำแนกของนักพฤกษศาสตร์ แต่ลักษณะรูปร่างหน้าตาเหมือนกับเห็ดนางรม เพียงแต่ดอกบางกว่า เหนียวกว่า และมีกลิ่นเห็ด (หรือ มัชรูมอโรน่า) หอมกว่า จึงเป็นที่นิยมบริโภคกันมากในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบน และภาคเหนือ พบในช่วงฤดูร้อนต่อฤดูฝนหรือฤดูฝนต่อฤดูหนาว ที่อุณหภูมิกลางวัน และกลางคืนต่างกันมากๆ เป็นเห็ดพื้นเมืองที่มีรสชาติดี ให้คุณค่าทางอาหารสูง นิยมบริโภคในขณะที่ดอกยังอ่อน เพราะจะกรุบเหนียว ลื่นลิ้นให้ความรู้สึก ในการรับประทานคล้ายเนื้อสัตว์ เมื่อแก่จะเหนียวและแข็ง ให้รสชาติหวานเหนียวเล็กน้อย

เห็ดขอนมีสีขาวคล้ายเห็ดนางรม ดอกเห็ดกว้าง 2–10 เซนติเมตร ตรงกึ่งกลางของดอกเห็ดบุ๋มลงเล็กน้อย ดอกคล้ายรูปถ้วย รูปกรวยตื้น หรือจานก้นลึก ผิวหมวกเห็ดมีขนขึ้นปกคลุมเป็นกระจุก มองดูคล้ายเกล็ด ก้านดอกเหนียวและแข็ง ติดกับหมวกตรงกลางหรือด้านข้างส่วนมากจะไม่อยู่กึ่งกลางดอก แต่ค่อนไปข้างใดข้างหนึ่ง ก้านยาว 2–5 เซนติเมตร กว้าง 0.3–0.8 เซนติเมตร ครีบมีสีขาว หรือสีครีม กว้าง 1.5–2 เซนติเมตร ติดกับก้านดอก เนื้อบางเหนียวเมื่อยังอ่อน ดอกเห็ดเรียงชิดกัน เบสิเดียมรูปกระบองขนาด 17–22 x 3.5–5 ไมครอนพิมพ์ สปอร์สีขาว สปอร์ใส ผนังเรียบ รูปยาวรี ขนาด5–6.5 x 1.7–2.5 ไมครอน

การเพาะเห็ดขอนสามารถทำได้ทั้งการเพาะในขอนไม้แบบเห็ดหูหนู และการเพาะด้วยขี้เลื่อยในถุงพลาสติกแบบการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม


หากเพาะในขอนไม้ นิยมใช้ท่อนไม้สดเจาะรูขนาดครึ่งนิ้ว ลึกทะลุเปลือกไม้เข้าไปในเนื้อไม้ส่วนหนึ่ง ใส่เชื้อเห็ดปิดฝารูบ่ม นำไปวางในเรือนเพาะให้เส้นใยเจริญ 30 วัน คอยรดน้ำจนเห็ดขึ้น สามารถเก็บผลผลิตได้หลายรอบ
การเพาะเห็ดขอนในถุงพลาสติกนั้น ไม่ควรใช้โรงเรือนเดียวกับการเพาะเห็ดนางรม นางฟ้าที่ชอบอากาศเย็น เพราะเห็ดขอนสร้างดอกได้ดีในสภาพอากาศร้อนชื้น โรงเรือนต้องปิดมิดชิดแต่มีการถ่ายเทอากาศที่ดีจึงควรแยกโรงเรือนต่างหาก

โรงเรือนหรือสถานที่สาหรับบ่มเส้นใย อุณหภูมิควรอยู่ที่ประมาณ 28-32 องศาเซลเซียส เพื่อให้เส้นใยเจริญ ประมาณ 20-30 วัน เมื่อเส้นใยเห็ดเกินเต็มที่แล้ว เปิดจุกสาลีออกจากปากถุงทิ้งไว้ 1 วัน และในวันรุ่งขึ้นนำคอพลาสติกออก ทิ้งไว้อีก 1 วัน ในวันที่ 3 จึงใช้มีดตัดปากถุงรดน้ำวันละ 2 ครั้ง เพื่อรักษาความชื้น ในช่วงเช้าและบ่าย ที่ก้อนเชื้อและบริเวณโรงเรือนเพื่อรักษาความชื้นภายในโรงเรือนให้ได้ประมาณ 50 เปอร์เซ็นต์ ประมาณ 3-5 วัน ก็สามารถเก็บเห็ดมารับประทานหรือจำหน่ายได้

โรงเรือนเปิดดอกเห็ดลมและเห็ดขอนขาว ควรให้มีแสงผ่านเข้าภายในโรงเรือนได้ประมาณ60-70% ให้ความชื้นโดยการให้น้ำในโรงเรือนและบริเวณก้อนเชื้อ ให้มีความชื้นสัมพัทธ์ 70-80% ปรับโรงเรือนให้มีสภาพร้อนชื้น อุณหภูมิประมาณ 33-36 องศาเซลเซียส ประมาณ 2-3วัน ดอกเห็ดจะเริ่มงอก จากนั้นปรับอุณหภูมิในโรงเรือนให้ลดลงมีอากาศถ่ายเทได้ดี ความชื้นสัมพันธ์ 60-70% มีแสงสว่างปานกลางเพื่อให้ดอกเห็ดเจริญเติบโตต่อไป ในระหว่างให้ผลผลิตแต่ละครั้งเส้นใยเห็ดลมจะพักตัวประมาณ 15-20 วัน สามารถเก็บผลผลิตได้ประมาณ5 รุ่น ภายในเวลา 3 เดือน
การเก็บเกี่ยวผลผลิตควรเก็บในช่วงที่ดอกยังตูมอยู่โดยใช้มีดคมๆ ตัด เก็บได้วันละ 2 เวลาคือ ช่วงเช้าและบ่าย หลังจากเก็บเกี่ยวผลผลิตรุ่นแรกแล้วให้เก็บก้อนเชื้อไว้ในสภาพที่แห้งจนกว่าจะต้องการให้เกิดดอกครั้งต่อไป

ศัตรูสำคัญ  ของเห็ดขอนคือไรไข่ปลา และราเขียวเหมือนในเห็ดหูหนู การป้องกันกำจัดจะใช้น้ำหมักสมุนไพร เช่น ใบน้อยหน่า หัวข่าแก่่ ตะไคร้หอม ฉีดพ่น สามารถควบคุมศัตรูพืชได้และทำให้ลดต้นทุนการใช้สารเคมีลงและมความปลอดภัยต่อผู้บริโภค

เห็ดขอนมีสรรพคุณเป็นยาบำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง แก้ไขพิษ ช่วยระบบขับถ่ายทางานดีขึ้นนอกจากนี้ยังมีงานวิจัยเกี่ยวกับเห็ดขอนขาวคือ การต้านปฏิกิริยาออกซิเดชันจากสารอนุมูลอิสระ ซึ่งได้จากสารสกัดหยาบของส่วนเซลล์ของเห็ดขอนขาว (Lentinus squarrosulus) ด้วยethyl acetate สำหรับเห็ดกระด้างสดหรือแบบแห้ง สามารถนำมาต้มกับน้ำจนเดือดให้ผู้ที่มีร่างกายอ่อนเพลียจากการทำงานหรือไม่แข็งแรงเนื่องจากเพิ่งฟื้นจากไข้ สมรรถภาพทางเพศไม่ค่อยจะดี รับประทานทั้งน้ำและเนื้อเห็ดเป็นประจำจะทำให้ร่างกายแข็งแรง จากงานวิจัยพบว่า “แคปซูล” จากสารสะกัดเห็ดกระด้าง สามารถลดไขมันในเลือดของผู้ป่วยเบาหวานและผู้ติดเชื้อ HIV ได้ผลดี จะทำให้ผู้ป่วยมีอายุยืนยาวต่อไปได้อีก สำหรับราคาของเห็ดกระด้างค่อนข้างสูงกว่าเห็ดพื้นเมืองชนิดอื่นๆ จึงได้รับการพัฒนาเพื่อการเพาะปลูกเป็นการค้า
คุณค่าทางอาหาร : เห็ดขอนขาว 100 กรัม ให้พลังงาน 44 กิโลแคลอรี่ น้า 87.9 กรัม โปรตีน3.3 กรัม เส้นใย 3.2 กรัม ฟอสฟอรัส 163 มิลลิกรัม

Article Credit : กรมวิชาการเกษตร / บ้านเห็ด 111